ზინურ ურაკსინი

ზინურ ურაკსინი
დაბადების თარიღი	5 ნოემბერი 1935 მაკსიუტოვო,ორენბურგის ოლქი, სსრკ
გარდაცვალების თარიღი	3 მარტი 2007 (71 წლის) უფა, რუსეთი
მოქალაქეობა	სსრკ  რუსეთი
საქმიანობა	მეცნიერი

ზინურ ურაკსინი ( დ. 5 ნოემბერი, 1935, სოფელი მაკსიუტოვო, ორენბურგის ოლქი, რსფსრ — გ. 3 მარტი, 2007, უფა, რუსეთი) — საბჭოთა და რუსი ენათმეცნიერი—თურქოლოგი, მწერალი, საზოგადო მოღვაწე. ბელარუსის რესპუბლიკის მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსი (1991), ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი (1976), პროფესორი (1983).

ბიოგრაფია

1956 წლიდან ასწავლიდა ფედოროვსკის რაიონის საიტოვის დაწყებით სკოლაში, ხოლო 1957 წლიდან — ორენბურგის ოლქის ალაბერდინსკის 7-წლიან სკოლაში. 1958-1959 წლებში იკავებდა გაზეთ „კომუნიზმის გარიჟრაჟის“ განყოფილების გამგის თანამდებობას (მუშათა დასახლება ტიულგანი, ორენბურგის ოლქი). 1963 წელს ბაშკირეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ მუშაობდა რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის ურალის სამეცნიერო ცენტრის ისტორიის, ენისა და ლიტერატურის ინსტიტუტში: 1968 წლის ივლისიდან იყო უფროსი მეცნიერ თანამშრომელი, დეკემბრიდან — სექტორის ხელმძღვანელი, 1977 წლიდან დაიკავა დირექტორის მოადგილის თანამდებობა, 1988 წლიდან გახდა დირექტორი, 2002 წლიდან — დეპარტამენტის უფროსი, ხოლო 2005 წლიდან — მთავარი მეცნიერ-თანამშრომელი. 1966 წელს, ტ. გარიპოვის ხელმძღვანელობით დაიცვა საკანდიდატო დისერტაცია თემაზე „ფრაზეოლოგიური სინონიმები თანამედროვე ბაშკირულ ლიტერატურულ ენაში“, ხოლო 1975 წელს — სადოქტორო დისერტაცია თემაზე „ბაშკირული ენის ფრაზეოლოგია“ (სამეცნიერო კონსულტანტი ე. ტენიშევი).

ამავდროულად, 1992 წლიდან იყო ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა დეპარტამენტის აკადემიკოსი-მდივანი, 1996-2005 წლებში ბელარუსის რესპუბლიკის მეცნიერებათა აკადემიის ვიცე-პრეზიდენტი.

1993-1998 წლებში — სამეცნიერო სარედაქციო საბჭოს თავმჯდომარე და ბაშკირული ენციკლოპედიის მთავარი რედაქტორი, 1994-2004 წლებში — ბაშკირეთის რესპუბლიკის პრეზიდენტის საბჭოს წევრი, 1995-2002 წლებში — ბაშკირეთის მსოფლიო კურულტაის (კონგრესი) აღმასრულებელი კომიტეტის თავმჯდომარის მოადგილე.

გარდაიცვალა 2007 წლის 3 მარტს 71 წლის ასაკში. დაკრძალულია უფას მუსლიმურ სასაფლაოზე.

სამეცნიერო საქმიანობა

ზინურ ურაკსინის კვლევები ეძღვნებოდა ლექსიკოგრაფიას, ლექსიკოლოგიას, სოციოლინგვისტიკას, ტერმინოლოგიას, ბაშკირული ენის ფრაზეოლოგიას. მან შეიმუშავა სამეცნიერო პრინციპები სხვადასხვა ტიპის ლექსიკონების შესადგენად, შეადგინა რუსულ-ბაშკირული ფრაზეოლოგიური ლექსიკონი (1989), სინონიმების ლექსიკონი (2000), ბაშკირული ენის ფრაზეოლოგიური ლექსიკონი (2006) და სხვ. იყო ბაშკირული ენის განმარტებითი ლექსიკონის ერთ-ერთი შემდგენელი და რედაქტორი, ბაშკირულ-რუსული (1996) და რუსულ-ბაშკირული (2 ტომი, 2005) ლექსიკონების ერთ-ერთი შემდგენელი და აღმასრულებელი რედაქტორი და ა.შ.

ზინურ ურაკსინი იყო 300-ზე მეტი სამეცნიერო პუბლიკაციის ავტორი.

ლიტერატურული მოღვაწეობა

ურაკსინის მოთხრობების პირველი კრებული „საწყისები“ (ბაშკირულ ენაზე) გამოიცა 1976 წელს. რომანებში „ვორონოი“ (გამოიცა 2003 წელს; ბაშკირულ ენაზე) და „ქარვასლა“ (გამოიცა 2008 წელს; ბაშკირულ ენაზე) აღწერს ბაშკირი ხალხის ცხოვრებას კანტონური მმართველობის სისტემის პერიოდში. ავტორია დრამის „როგორ განვკურნოთ ჭრილობები?“ (გამოიცა 2001 წელს ბაშკირულ ენაზე), მოთხრობებისა და თხზულებების კრებულების „ჭიის სიმწარე“, „ბრძოლა“ (ორივე გამოვიდა 2002 წელს ბაშკირულ ენაზე) და ა.შ.

Ჯილდოები

• მეგობრობის ორდენი (1999)
• რუსეთის ფედერაციის დამსახურებული მეცნიერი (1996 წ.)
• ბაშკირეთის ავტონომიური საბჭოთა რესპუბლიკის დამსახურებული მეცნიერი (1984)

ხსოვნა

ზინურ ურაკსინის სახელს ატარებს ქუჩა უფაში და ბაშკირეთის რესპუბლიკის ფედოროვსკის ოლქის სოფელ საიტოვოში, უფაში ორენბურგის ოლქის ტიულგანის რაიონის სოფელ ალაბერდინოს სკოლაში დამონტაჟდა მემორიალური დაფები, სადაც ცხოვრობდა ზ. ურაკსინი.

ლიტერატურა

• Башкирская филология: к 70-летию со дня рождения академика АН РБ З. Г. Ураксина. Уфа, 2005.
• Нигматуллин Р. И. Мои тринадцать башкирских лет и награда от академика АН РБ З. Г. Ураксина // Вестник Академии наук Республики Башкортостан. 2011.
• Жизнь, отданная науке. Воспоминания о Зиннуре Газизовиче Ураксине. Уфа: Гилем, 2012.
• Мурзубулатов М. В. 80-летие известного российского и башкирского языковеда-тюрколога, общественного деятеля и писателя Ураксина Зиннура Газизовича // Новые исследования Тувы. 2015.
• Сулейманова Р. А., Бускунбаева Л. А. Выдающийся учёный и организатор науки Ураксин Зиннур Газизович (к 80-летию со дня рождения) // Проблемы востоковедения. 2015.